باران مدرس : تنها صنعتی که ایران در دوران تحریم توانست روی رشد اقتصادی آن حساب باز کند، فلزات بخصوص «آهن و فولاد» با اثرگذاری بیشتر و «مس و آلومینیوم» با اثرگذاری کمتر بود. با اعمال تحریم‌های اقتصادی بر روی این صنعت شاید بخش‌هایی از تولید و صادراتشان با مشکل مواجه شد اما به دلیل سرمایه‌گذاری‌های به‌موقع و اتمام طرح‌های توسعه کارخانه‌های فولاد به‌خصوص فولاد مبارکه، تاثیرپذیری صنایع فولادی از تحریم، اندک بود. به ازای ایجاد یک شغل در فولاد مبارکه‌۱۰۰ شغل دیگر در کشور فعال می‌شود. بنابراین آمریکا با تحریم فولاد مبارکه قصد داشت با ضربه زدن به۲۰ هزار کارگر شاغل این مجموعه،‌ شغل۳۵۰ هزار نفر در صنایع دیگر را تحت شعاع قرارداده و درعین‌حال صنایع مرتبط به فولاد مبارکه مانند صنایع خودروسازی، لوازم‌خانگی، نفت و گاز و سیستم اقتصادی کشور را فلج کند که با تلاش غول فولادی کشور این اتفاق رخ نداد.

فلزات اساسی بر اساس داده‌های سال ۱۳۹۴، دارای ۲۸۵ بنگاه بزرگ و متوسط صنعتی بوده که هر یک به‌طور تقریبی بالای ۶ میلیارد تومان فروش داشته و رده چهارم تولیدات کشور را به خود اختصاص داده به‌طوری‌که ۱۷۳ بنگاه تولیدکننده فلزی بیش از ۱۶ میلیارد تومان فروش داشته‌اند.

حوزه «آهن و فولاد» که سهم بالایی در فلزات دارد، به‌تنهایی  ۱۴۹ بنگاه صنعتی با فروش حداقل ۶ میلیارد تومان دارد. همچنین «مس و آلومینیوم» دارای ۸۶ بنگاه صنعتی با فروش حداقل ۶ میلیارد تومان است.

استان اصفهان بزرگ‌ترین کارخانه‌های صنایع مادر حوزه فولاد را در خود جای‌داده که تاثیر مهمی بر میزان تولید ناخالص داخلی این استان و کشور دارد و بنابراین کوچک‌ترین تاثیر تحریم این فلزات بر اقتصاد اصفهان، نمایان می‌شود.

 حوزه «آهن و فولاد»  ۲۸ درصد از کل کارمزدهای پرداختی صنعت به بانک‌ها را به خود اختصاص داده است. همچنین این حوزه پس از صنعت خودروسازی، دومین واردکننده مواد اولیه و واسطه‌ای در میان صنایع است. «آهن و فولاد» با رتبه دوم از میان ۱۵۰  زیر بخش صنعت  ۹.۵ درصد از کل گردش مالی صنایع را به خود اختصاص می‌دهد. «آهن و فولاد» ۷.۶ درصد از کل صادرات صنعتی (رتبه چهارم از میان ۱۵۰ زیر بخش صنعت) و زیر بخش «مس و آلومینیوم» در حدود ۴ درصد را از آن خودکرده است.

شاید تنها مشکل صنایع فولادی تامین سنگ‌آهن باشد. عمده مواد اولیه این صنایع شامل سنگ‌آهن، خوراک گاز طبیعی و سنگ روی از داخل ایران تامین شده و وابستگی اندکی به خارج دارند. اما در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، ظرفیت فولاد کشور ۵۵ میلیون تن پیش‌بینی‌شده که مهم‌ترین نکته آن تامین سالیانه ۱۶۴ میلیون تن سنگ‌آهن است. امروز ظرفیت تولید سنگ‌آهن فقط حدود ۴۷ میلیون تن است که برای تامین مابقی آن یا باید معادن جدید کشف کرد یا به واردات روی آورد.

تحریم فولاد و صنایع فلزی ایران دشوار است و  کشورهای هدف صادرات فلزات ایران، حافظان منافع آمریکا نیستند. مقایسه آمار سال‌های اخیر نشان می‌دهد ارزش صادرات فلزات اساسی افزایش داشته است. ارزش صادرات ۱۰ ماهه سال ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۷درصد افزایش نشان می‌دهد. همچنین مقایسه آمار‌های سال ۹۶ نسبت به سال۹۵ نیز این رشد را تایید می‌کند. به‌طوری‌که حجم صادرات نزدیک به ۵۰ درصد و ارزش آن ۳۰ درصد در طول یک سال رشد داشته است.

فولاد مبارکه در سه‌ماهه نخست امسال با تولید ۲ میلیون و ۹۹۱ هزار تن فولاد خام رشد۱۱.۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل (۳۱۱ هزار تن بیشتر از مدت مشابه سال ۱۴۰۰) و در خردادماه نیز با تولید ۸۶۶ هزار تن، افزایش ۱۵ درصدی را محقق کرد. همچنین این غول فولادی در خردادماه سال جاری در تولید آهن اسفنجی با تولید یک‌میلیون و ۴ هزار تن رشد۹.۹ درصدی را تجربه کرد و در حوزه کلاف گرم نیز با تولید ۵۹۳ هزار تن رشد ۳۱ درصدی را به ثبت رساندند.

در سال۹۷ آمریکا صادرات صنایع فلزی و معدنی ازجمله صنایع آهن، فولاد، آلومینیوم و مس ایران و به‌خصوص فولاد مبارکه را هدف تحریم‌ قرارداد. در همان زمان شرکت فولاد مبارکه اصفهان برای کمرنگ کردن تحریم‌ها پروژه‌های متعددی را کلید زد تا برای مقابله با تحریم‌ها آماده باشد، این شرکت در طول بیش از ربع قرن از فعالیتش ۸ میلیارد دلار برای کشور ارزآوری داشته است.

 اثرپذیری صنعت فولاد کشور از تحریم‌ها اندک است چراکه در حال حاضر همه طرح‌های فولادی و صنایع فلزی ایران در حال اجرا است و نیازی به سرمایه‌گذاری خاصی ندارد. اکثر طرح‌های فولادی در مراحل پایانی خود قرار دارند و برخی آن‌ها افتتاح نیز شده‌اند. مراحل نهایی این طرح‌ها، نیاز به جذب سرمایه‌گذاری گسترده ندارد و بخش اصلی تامین مالی این طرح‌ها تقریبا پایان‌یافته است. فولاد مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان به‌عنوان دو قطب فولادسازی کشور در فاز صادراتی فعالیت‌های مناسبی از خود نشان داده‌اند که نشان می‌دهد با صادرات می‌توانند هزینه قطعات و مواد موردنیاز کارخانه را تامین کنند.

از سوی دیگر انتقال تکنولوژی و کشف تکنولوژی داخلی، باعث شده  که غالب قطعات و ماشین‌آلات و ...در کشور تولید شود، موضوعی که باعث شد نیاز به کشورهای دیگر در صنایع فولاد در این زمینه‌ها محدود شود. فولاد را در مقایسه با بقیه صنایع، شاید باید خط‌شکن توجه به تکنولوژی دانست به‌طوری‌که مقایسه‌ای کیفی میان این صنعت و صنایعی از قبیل نفت، پتروشیمی و خودرو این موضوع را اثبات می‌کند. در این زمینه بهترین راندمان تولید داخلی در صنایع مختلف در زمینه فولاد دیده‌شده است، این موضوع باعث می‌شود که نیاز کشور به کشورهای خارجی در این زمینه کمرنگ شود.

درواقع به دلایل مختلفی ازجمله اینکه ضعفی در تامین و خرید ماشین‌آلات و قطعات وجود ندارد و از سویی واحدهای فولادی این ویژگی رادارند که خودشان قطعات موردنیازشان را حتی به کمک واحدهای فولادی دیگر بسازند در این زمینه می‌توان صنایع فولادی را متکی به داخل دانست.

اگر واحدهای فولادی مانند «ذوب‌آهن و فولاد مبارکه»  قطعات خاصی لازم داشته باشند ، به کمک فولادهای آلیاژی که در «فولاد اسفراین و فولاد یزد» تولید می‌شود می‌توانند قطعات موردنیاز خود را بسازند. درواقع  کارخانه‌های فولاد آلیاژی می‌توانند یک کارخانه را از صفر ایجاد کنند. بنابراین  واحدهای فولادی کشور مانند ذوب‌آهن و فولاد مبارکه  با تحریم‌ها مقابله کردند و در تولید و تامین مواد اولیه مشکل چندانی نداشتند. تحریم‌ها توانستند به فرصت‌ جدیدی برای رونق صنایع و تولیدات داخلی تبدیل شوند.

با توجه به رکود داخلی که وجود دارد و تقاضایی در بازار نیست و از سویی هم قرار نیست درجایی پروژه بزرگی شروع به کار کند، این معادله ساده نشان می‌دهد که تولید فولاد کشور با مشکل مواجه نمی‌شود.

اما با توجه به شرایط کنونی باید در افزایش تولید تجدیدنظر شود چرا نیاز به تولید بیشتر احساس نمی‌شود و اگر روند افزایش تولید  ادامه یابد به‌ناچار باید سنگ‌آهن و کک وارد شود. درنهایت اگر فولادی‌ها با همین سبک تولید، ادامه فعالیت دهند، کمبودی در مصرف ایجاد نمی‌شود و  احتیاجی هم به واردات ندارند.